निजी स्कुलमा आफ्ना छोराछोरी पढाएर जनताको छोराछोरीको भविष्यको चिन्ता गर्नु पर्ने कि पर्दैन ? आजकल शिक्षा क्षेत्रको विकास र सुधारको नाममा विभिन्न आन्दोलनहरू भइरहेका छन्। शिक्षकहरूले राज्यले जनताको छोराछोरीलाई गुणस्तरीय शिक्षा दिन नसकेको भन्दै आन्दोलन गर्छन्, नाराबाजी गर्छन्। तर प्रश्न उठ्छ ? ती आन्दोलनमा अगाडि देखिने धेरै शिक्षकमध्ये धेरैले आफ्नै छोराछोरीलाई भने निजी विद्यालयमा पढाएका छन्।
यो स्थिति नै आफैंमा विरोधाभासी देखिन्छ। यदि सरकारी विद्यालयहरूमा सुधार सम्भव छ भन्ने विश्वास छ भने, आफूले त्यो उदाहरण देखाउनु पर्दैन? किन आफ्नो बच्चालाई निजी विद्यालय पठाउने? यो प्रश्न त्यत्तिकै उठेको होइन। जनताले पनि हेरेका छन् । शिक्षक आफ्ना लागि अलग, जनताका लागि अलग मापदण्ड चाहन्छन् कि भन्ने आभास दिन थालिएको छ।
तर, अर्कोतर्फ यो बुझ्नुपर्ने कुरा पनि हो कि सबै शिक्षकहरूको आर्थिक अवस्था एउटै हुँदैन। कसैले सरकारी विद्यालयको अवस्था प्रति निराश भएर निजी विद्यालय रोजेका होलान्। कसैले गाउँको विद्यालय बन्द भएपछिको बाध्यता स्वरूप निजी विद्यालय छानेका होलान्। त्यसैले सबैलाई एउटै कोणबाट मूल्याङ्कन गर्नु न्यायसंगत हुँदैन।
तर मूल प्रश्न भने यहीँ छ — जबसम्म सरकारी शिक्षकले आफू र आफ्ना छोराछोरीको भविष्य पनि सरकारी विद्यालयमै देख्दैन, तबसम्म जनताको विश्वास कसरी बन्छ? शिक्षकहरूको आन्दोलन सार्थक हुनका लागि उनीहरूको व्यवहारले नै उदाहरणीय हुनुपर्छ।
शिक्षक आफैंले सरकारी विद्यालयप्रति विश्वास देखाउनुपर्छ, त्याग गर्न सक्नुपर्छ, अनि मात्रै जनताले पनि तिनको आन्दोलनलाई आत्मीयता र समर्थन दिनेछन्। नत्र, आन्दोलनलाई अवसरवादको संज्ञा दिन धेरै समय लाग्दैन।
निजी विद्यालयमा आफ्ना छोराछोरी पढाएर जनताको छोराछोरीको भविष्यको चिन्ता गर्नु पर्छ कि पर्दैन?
शिक्षा कुनै पनि राष्ट्रको मेरुदण्ड हो। शिक्षक त्यो मेरुदण्डलाई बलियो बनाउने मुख्य आधार हुन्। तर पछिल्लो समय नेपालमा देखिएको एउटा रोचक र विडम्बनापूर्ण परिस्थिति भनेको शिक्षकमै दुईवटा धारको व्यवहार देखिनु हो—शिक्षकहरूले सार्वजनिक रूपमा सरकारी विद्यालयको पक्षमा आन्दोलन गर्छन्, तर आफ्ना छोराछोरी भने निजी विद्यालयमा पढाउँछन्।
यो प्रवृत्ति किन विवादास्पद देखिन्छ?
जनताले उठाउने स्वाभाविक प्रश्न हो — “यदि तपाईं आफैं सरकारी विद्यालयप्रति विश्वस्त हुनुहुन्न भने, अरूलाई किन त्यही विद्यालय रोज्न आग्रह गर्नुहुन्छ?”
यो प्रश्न सिधा शिक्षकहरूको नैतिक आचरण, व्यवहार र विश्वासमाथि हो। शिक्षकहरू आफ्नै विद्यालयमाथि विश्वास नगरेसम्म सुधारका नाराहरू केवल भाषणको भरमा सीमित हुने खतरा रहन्छ।
केही यथार्थपरक कारणहरू पनि छन्:
सवाल उठाउनेहरूप्रति आलोचना गर्नुभन्दा पहिले केही यथार्थ पनि बुझ्नुपर्छ:
१) पूर्वाधारको अभाव — धेरै सरकारी विद्यालयहरूमा भवन जिर्ण छन्, शौचालय छैनन्, प्रयोगशाला छैन, पुस्तकालय छैन। शिक्षक नै नियमित रूपमा नपुग्ने ठाउँ पनि प्रशस्तै छन्।
२) शिक्षा सामग्री र प्रविधिको कमी — निजी विद्यालयहरूले डिजिटल बोर्ड, कम्प्युटर, इन्टरनेट सुविधा दिन सक्छन्। सरकारी विद्यालयमा अझै पनि ब्ल्याकबोर्ड र चर्किएको डेस्क–बेन्च मात्र छन्।
३) राजनीतिक हस्तक्षेप — शिक्षक सरुवा, नियुक्ति, बढुवा आदि विषयमा राजनीतिक प्रभाव हावी हुने हुँदा शिक्षणमा ध्यान जान गाह्रो हुन्छ।
यी समस्याका बीच शिक्षकले यदि आफ्ना छोराछोरीलाई निजी विद्यालयमा पढाउने निर्णय गर्छन् भने त्यो व्यक्तिगत स्तरमा “उचित” लाग्न सक्छ। तर जब उनीहरू शिक्षाको सुधारको लागि अगुवाइ गर्छन्, तब त्यो व्यक्तिगत निर्णय “सार्वजनिक आचरण” सँग टकराउँछ।
एक शिक्षकको उदाहरणीय भूमिका के हुन सक्छ?
१. नेतृत्वको अभ्यास आफैंबाट सुरु गर्नु — शिक्षकले आफ्नो बच्चालाई सरकारी विद्यालयमा पढाउने निर्णय गर्दा त्यो विद्यालय सुधार गर्ने दवाब स्वतः निर्माण हुन्छ। अन्य शिक्षक, अभिभावक, र व्यवस्थापन समिति पनि जिम्मेवार बन्छन्।
२. स्थानीय नेतृत्व र पारदर्शिता — विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर सुधार्न शिक्षकले अभिभावकसँग नियमित संवाद गर्नुपर्छ। शिक्षण विधि, पाठ्यक्रम, मूल्यांकन प्रणाली सबै पारदर्शी बनाउनु पर्छ।
३. सरकारी नीति सुधारमा संलग्नता — केवल आन्दोलन गरेर होइन, नीति निर्माणमा सक्रिय सहभागिता जनाएर दीर्घकालीन समाधान खोजिनुपर्छ।
केही सफल उदाहरणहरू
काभ्रेको एउटा सामुदायिक विद्यालयमा शिक्षकहरूले आफ्नै बच्चा त्यहीँ पढाए, विद्यालयको प्रगति भएको छ। हाल त्यो विद्यालयमा निजी स्कुलभन्दा धेरै बालबालिका भर्ना भएका छन्। गुल्मीको एक गाउँमा शिक्षकले सामूहिक रूपमा शैक्षिक सुधार अभियान चलाए, आज त्यो विद्यालयले राष्ट्रिय पुरस्कार पाएको छ।
शिक्षकको भूमिका केवल अध्यापनमा सीमित छैन। उनी समाजको मार्गदर्शक हुन्। आफ्नै बच्चालाई निजी स्कुलमा पढाउने तर अरूका बच्चाको भविष्यको लागि आन्दोलन गर्ने व्यवहारले उनीहरूको निष्ठा र उद्देश्यमाथि प्रश्न उठ्न सक्छ।
त्यसैले, शिक्षकले सुधारको सुरुवात आफैंबाट गर्नुपर्छ। विश्वास, पारदर्शिता र व्यवहारको उदाहरण दिनुपर्छ। तब मात्र उनीहरूले गर्ने आन्दोलन, माग र अभियान जनताले विश्वासका साथ साथ दिनेछन्।
प्रतिक्रिया दिनुहोस