बाजुरा : बाजुरा जिल्लाको सदरमुकाम मार्तडी न केवल प्रशासनिक दृष्टिले, तर ऐतिहासिक, भौगोलिक र सांस्कृतिक हिसाबले पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण भूभाग हो। यस क्षेत्रले आफ्नो मौलिकता, संस्कार र सांस्कृतिक विविधताका माध्यमबाट सुदूरपश्चिमी पहिचानलाई जीवित राख्दै आएको छ। यद्यपि पछिल्लो केही वर्षहरूमा देखिएको राजनीतिक, सामाजिक र संस्थागत हस्तक्षेप तथा बाह्य प्रभावका कारण यहाँको मूल आत्मा, विशेषतः स्थानीय सहभागिता र नेतृत्वको उपस्थितिमा गम्भीर कमी देखिन थालेको छ। यस परिवर्तनको सबैभन्दा बढी प्रभाव स्थानीय समुदाय, विशेषतः युवापुस्ताको मनोबल, अवसर र पहिचानमाथि परेको देखिन्छ।
भौगोलिक विशेषता र विकासका सम्भावना
समुद्र सतहदेखि उच्चतामा अवस्थित मार्तडी, चारैतिर पहाडले घेरिएको र प्राकृतिक स्रोत साधनले भरिपूर्ण क्षेत्र हो। यहाँका जनजीवन मुख्यतः कृषिमा आधारित छ, जहाँ पशुपालन, लघु व्यवसाय र मौसमी कृषि प्रमुख आम्दानीका स्रोत हुन्। भौगोलिक रूपमा दुर्गम भए पनि यस क्षेत्रमा रहेका नदी, जंगल, लेकबेंसी र जैविक विविधताले भविष्यमा दीर्घकालीन विकासको खाका कोर्न सक्ने पर्याप्त सम्भावनाहरू बोकेका छन्। यसका लागि चाहिएको हो— दीर्घदर्शी योजना, समावेशी दृष्टिकोण र प्राविधिक ज्ञानमा आधारित नेतृत्व।
सांस्कृतिक सम्पदा: एक अमूल्य धरोहर
मार्तडीको सामाजिक संरचना गहिरो परम्परागत लोकसंस्कृति, जातीय विविधता र सामुदायिक एकतामा आधारित छ। यहाँ प्रचलित देउडा, अनन्ते, भुवा नाच, जनैपूर्णिमा, गौरा बिसु लगायतका पर्वहरू केवल धार्मिक अनुष्ठान मात्र नभई सामाजिक सहकार्य, अन्तरसम्बन्ध र पहिचानको आधारशिला हुन्। यस्ता सांस्कृतिक अभ्यासले पुस्तादरपुस्ता सामाजिक बन्धनलाई मजबुत बनाउँदै आएका छन्। तर आधुनिकतासँगै आएका बाह्य प्रभाव, व्यवसायिक प्रतिस्पर्धा र संस्थागत उपेक्षाका कारण यी परम्पराहरू क्रमशः ओझेलमा पर्दै गइरहेका छन्।
बाह्य नियन्त्रण र स्थानीय निष्क्रियता
पछिल्लो दशकमा मार्तडीमा सञ्चालित धेरै निर्णय प्रक्रिया, नीति निर्माण तथा विकास योजनाहरूमा स्थानीय समुदायको सहभागिता उल्लेखनीय रूपमा घटेको छ। प्रशासनिक संयन्त्र, सरकारी सेवाको पहुँच, निर्माण कार्यको ठेक्का वितरण लगायतका क्षेत्रमा बाहिरबाट आएका समूह वा व्यक्तिहरूको प्रभावशाली नियन्त्रण बढिरहेको छ। यसले गर्दा स्थानीय जनताको आवाज, चाहना र आवश्यकता योजना निर्माणमा समावेश हुन सकेको छैन। परिणामस्वरूप, समुदायमा असन्तुष्टि, निराशा र आफ्नो पहिचानमाथि संकट महसुस गर्न थालिएको छ।
युवा नेतृत्वको अपरिहार्यता
सामाजिक रूपान्तरण र समृद्धिको मार्गप्रशस्त गर्न आजको सबैभन्दा ठूलो आवश्यकता भनेको शिक्षित, संवेदनशील र उत्तरदायी युवा नेतृत्व हो। केवल परम्परागत राजनीतिक गतिविधिमा सीमित नरही, युवाहरूले सामाजिक जागरण, शिक्षा सुधार, उद्यमशीलता प्रवर्द्धन, स्थानीय रोजगारी सिर्जना तथा सांस्कृतिक संरक्षणका क्षेत्रमा समेत अग्रसरता लिनुपर्ने बेला आएको छ।
युवाहरूले आफू बसेको समाजको गहिरो विश्लेषण गर्दै दीर्घकालीन सोचसहित नेतृत्व सम्हाल्न नसकेमा भविष्यमा बाह्य शक्तिहरूले अझ बढी हस्तक्षेप गर्ने सम्भावना रहन्छ। यसले गर्दा आफ्नै भूगोलमा, आफ्नै स्रोतमा, आफ्नै पहिचान गुम्ने जोखिम अझ भयावह बन्छ।
समाधानमुखी नेतृत्व: विरोध होइन, विकल्प निर्माण
आजको आवश्यकता केवल असन्तुष्टि प्रकट गर्नु होइन— समाधान खोज्ने र कार्यान्वयनमा अगुवाइ गर्ने नेतृत्व हो। एक अग्रगामी सोच भएका युवाले योजना निर्माणमा मात्र नभई नीति निर्माणमा पनि प्रभाव जमाउन सक्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ। नयाँ विचार, नवप्रवर्तन र प्रविधिको उपयोगमार्फत स्थानीय जनतालाई सशक्त बनाउने दिशामा ठोस पहल लिनुपर्छ। नेतृत्वको भूमिका अब प्रतिनिधित्व मात्र होइन, परिवर्तनको उत्प्रेरक बन्ने हो।
निष्कर्ष
मार्तडी अब एक प्रशासनिक इकाइ मात्र होइन, सुदूरपश्चिम नेपालको सांस्कृतिक आत्मा हो— जसको पहिचान, गरिमा र अस्तित्व संकटमा पर्दैछ। यस्तो संवेदनशील समयमा, जिम्मेवार र निडर युवा नेतृत्व अपरिहार्य भएको छ। स्थानीय युवाहरूले आफ्नो समुदाय, संस्कार र सम्भावनाप्रति उत्तरदायित्व लिँदै नयाँ युगको ढोका खोल्नुपर्छ। यो नेतृत्वले केवल योजनाको उपभोग गर्ने सोच होइन, योजना निर्माण र क्रियान्वयनमा सक्रिय भूमिका निर्वाह गर्ने दृष्टिकोण बोकेका हुनुपर्छ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस